دستوالعمل مقابله با سرمازدگی

‟روش های مقابله با سرمازدگی در باغات میوه“

سرمازدگي يكي از پديده هاي جوي است كه عليرغم قابل پيش بيني بودن آن در رديف حوادث غير مترقبه تعريف شده است. این پدیده یکی از مهمترین عوامل موثر در کاهش محصول باغات میوه بخصوص در مناطق معتدله ایران است که در برخی سال ها بیش از 50 درصد محصول را نیز تحت تاثیر خود قرار داده است.

با تغييراتي كه در سال هاي اخير در جو زمين بوجود آمده است و به دلیل سنتی بودن روش های باغداری در ایران و عدم آگاهی کافی از روش های موثر پیشگیری و کنترل پدیده سرمازدگی، وقوع این پدیده به کرات اتفاق می افتد و آنچه مسلم است باغداران تلاش موثری در جهت پیشگیری و یا جلوگیری از این پدیده انجام نمی دهند.

کاهش دما از آستانه تحمل حداقل می تواند خسارت زا باشد.  باغداران کاملاً از نتایج زیان بار عدم مقاومت درختان در برابر سرماي زمستان مطلع هستند بنابراین شناخت از چگونگی وقوع سرما و یخبندان و علایم ناشی از وقوع این پدیده در هر ناحیه می تواند برنامه ریزان کشاورزي و خود باغداران را بمنظورکاهش خسارت سرما راهنمایی و کمک نماید خوشبختانه پیشرفت هاي دانش بشري در علوم مختلف از جمله هواشناسی و تحلیل داده هاي حاصل از تغییرات جوي امکان پیش بینی یخبندان هاي فصلی را فراهم نموده بنحوي که باغدارن با بکارگیري برخی تدابیر، تا حدودی می توانندخسارت هاي احتمالی را کاهش دهند.

یخبندان و سرمازدگی ( سرمای زود رس پاییزه و دیر رس بهاره) همواره خسارت زیادی بر محصولات کشاورزی وارد می کند لذا آگاهی از تاریخچه های شروع و خاتمه یخبندان و همچنین نوع یخبندان و تاریخ کاشتن برای برنامه ریزان و زارعین بسیار با اهمیت است. سرمازدگی بیشتر در چاله های سرمایی اتفاق می افتد لذا باید در اراضی دارای شیب مطلوب و طبیعی هوای سرد به سمت پایین هر نوع مانعی در مسیر جریان هوا وجود دارد حذف گردد.
در اراضی که خاک هوموسی و شنی و اصولاً بافت سبک دارند خطر سرمازدگی تشعشعی بسیار بالا است لذا در چنین اراضی توصیه می شود سه روز قبل از بروز سرمازدگی زمین آبیاری شود تا در زمان وقوع سرما در مرحله ظرفیت مزرعه باشد.
استفاده از کودهای ازته تا پایان خطر سرمازدگی جداً خودداری شود. از انجام هر گونه عملیات خاک ورزی نظیر شخم و دیسک که موجب ایجاد خلل و فرج در خاک می شود تا پایان خطر سرمازدگی اجتناب شود.
اگر خاکی مورد عملیات خاک ورزی نظیر شخم قرار گرفته شود باید از طریق فشرده کردن و آبیاری به انتقال و ذخیره گرما در آن کمک ننمود و از این طریق مشکل را بهبود بخشید.
بهترین کار مرطوب کردن خاکهای خشک پیش از وقوع یخبندان است به طوری که خورشید بتواند خاک را گرم نماید.
حذف گیاهان پوششی نظیر علفهای هرز قبل از بروز سرما در کاهش خسارت سرمازدگی تشعشعی بسیار مؤثر است.
برای حذف علفهای هرز بهتر است از علف کش استفاده نماییم و مطلوب است در زمان بروز سرما سطح خاک عاری از پوشش باشد.

بطور کلی روش های مقابله با تنش سرمازدگی به روش های حفاظتی غیرفعال و روش های حفاظتی فعال گروه بندی می شوند.

مهمترین روش های حفاظتی غیر فعال برای برای مقابله با پدیده سرمازدگی در درختان میوه عبارتند از:

• انتخاب مكان مناسب باغ
• مديريت زهكشي هوا
• انتخاب پایه و پیوندک مناسب (استفاده از ارقام جدید اصلاح شده)
• درخت كاري در پوشش گياهي
• مديريت تغذيه درخت میوه
• تربیت مناسب و هرس به موقع
• سرمادهي به منظور تأخير در شكوفه دهي
• استفاده از مواد شيميايي جهت تأخير در شكوفه دهي
• پوشاندن درختان میوه
• خودداري از عمليات خاكورزي و انجام آبياري صحيح
• حذف گياهان پوششي
• پوشاندن خاك
• رنگ زدن و پوشاندن تنه درخت

مهمترین روش های حفاظتی فعال برای مقابله با پدیده سرمازدگی در درختان میوه عبارتند از:

• بخاري ها
• ماشين هاي باد
• آب پاش ها
• آبياري سطحي
• عايق سازي با كف
• مه سازها
• روش هاي تركيبي فعال
• استفاده از بالگردها (در کشورهای پیشرفته)

انتخاب محل مناسب کاشت

تحقیق از مردم محلی در مورد محصولات و ارقام مناسب منطقه

توجه به توپوگرافی منطقه

خودداری از کشت گیاهان در چاله های سرد

کاشت گیاهان برگ ریز در شبیب هایی که با نور خورشید مواجه نیستند.

در شبهای صاف و آرام كه یخبندان نوع تشعشعی رخ می دهد منطقه بالای كوه زودتر از دامنه انرژی خود را از دست داده و سرد تر می شود در نتیجه هوای مجاور آن نیز سرد تر و سنگین تر می شود و به طرف كف دره سرازیر شده و در كف دره جمع و حالت وارونگی دمایی را به وجود می آورد بنابراین كف دره نسبت به دامنه خیلی سرد تر است و در سطح دامنه هوا به خوبی جریان دارد اما كف دره مثل مخزنی از هوا یسرد عمل می كند كه مانع جریان هوا می شود در نتیجه زمینهای شیبدار در مناطقی كه خطر یخبندان زیاد است بهترین زمینها هستند .
در مناطقی كه خطر یخبندان وجود ندارد زمینهایی كه در دامنه ها ی جنوبی قرار دارند برای كشت محصولات زود رس مناسب می باشند اما از آنجایی كه زمینهایی كه در دامنه های جنوبی هستند انرژی بیشتری كسب می كنند و گیاهانی كه در آنها كشت میشود انرژی بیشتری در دسترس دارند نسبت به گیاهان دامنه شمالی ویا مناطق مسطح قبل از وقوع یخبندان شكوفه می كنند وبه همین دلیل در معرض خطر سرمای بیشتری هستند .زمینهایی كه در كنار یك منبع آب مثل دریا و غیره هستند به علت بالا بودن ظرفیت حرارتی آب نسبت به زمینهای دیگر كمتر با احتمال یخبندان مواجه هستند .

نوع خاک

خاكهایی كه بتوانند در طول روز حرارت زیادی را در خود ذخیره كنند ودر شب آن را ساطع كنند برای رشد محصولات در مناطقی كه خطر یخبندان وجود دارد مناسب می باشد اما خاكی كه در طول روز حرارت را به آهستگی به سطح زمین منتقل كند سطح آن در طول شب زودتر و بیشتر سرد می شود .

خاک های شنی سبک گرما را بهتراز خاک های رسی سنگین انتقال می دهند. در اراضی که خاک هوموسی و شنی و اصولا بافت سبک دارند خطر سرما زدگی تشعشعی بسیار بالا است لذا در چنین اراضی توصیه می شود سه روز قبل بروز سرمازدگی زمین آبیاری می شود تا در زمان وقوع سرما خاک در مرحله ظرفبت مزرعه باشد.

خاک های سنگین با رنگ سیاه نسبت به خاک های سبک با رنگ روشن تر در زمستان گرمای بیشتری را جذب کرده و از طرفی در آخر زمستان گیاه دیرتر فعال می شود.

خاک هنگامی که رطوبت آن در حد ظرفیت زراعی است، برای انتقال گرما و ذخیره بسیار مناسب می باشد.

مدیریت کوددهی گیاه

کوددهی باعث افزایش سلامت گیاه ودر نتیجه افزایش مقاومت آن به سرما می شود.

درختانی که به طور مناسب کوددهی نشده اند، در پاییز خیلی زود دچار ریزش برگ می شوند و در بهار زودتر از موقع به شکوفه می نشینندو در نتیجه به سرمازدگی حساس تر می شوند.

فسفر باعث بهبود دوباره گیاه پس ازخسارت سرمازدگی می شود.

به منظور افزایش مقاومت گیاهان، باید ازبه کاربردن کود ازته در اواخر تابستان یا اوایل پاییز اجتناب نمود.

مدیریت کف مزرعه

اجتناب از خاک ورزی

مرطوب کردن خاک های خشک : بهترین کار مرطوب کردن مناسب خاکهای خشک پیش از و قوع یخبندان است به طوری که خورشید بتواند خاک را گرم نماید.

استفاده از پوشش های پلاستیکی شفاف ( مرطوب کردن خاک پیش از استفاده از پلاستیک خیلی مؤثر است.)

هرس دور تنه درختان

حذف گیاهان پوششی

استفاده از تنظیم کننده های رشد گیاهی: اتفن و پاکلوبوترازول با به تأخیر انداختن 4 تا 7 روز در خطر سرمای بهاره مؤثر شناخنه شده.

رنگ کردن تنه درخت: رنگ سفید موجب کاهش اثرات یخ زدگی می شود.

کنترل سرمای بهاره توسط بخاری ها

استفاده از بخاری به منظور گرم كردن موقت محیط موثر می باشد و بیشتر برای مبارزه با یخبندان نوع تابشی كه تنها در طول شب اتفاق می افتد و تداوم شبانه روزی ندارد به كار می رود.

روش سوخت جامد شامل ككهای نفتی یا مومهای جامد است . مزیتی كه این گونه سوختها نسبت به سوخت مایع دارند این است كه بر خلاف بخاریهای معمولی كه با سوخت مایع كار می كنند و نمی توان آنها را زیر درختان قرار داد این سوختها را می توان زیر درختان قرار داد بعلاوه جابه جا كردن و روشن كردن این سوختها آسان است

روش استفاده از بخاری

بخاری ها باید زمانی که دمای هوا یک یا دو درجه بالاتر از دمای کشنده برای برگ ها، شکوفه ها و یا جوانه ها است، روشن شوند.

بخاری های نواحی سرد باغ باید زودتر روشن شوند.

به کارگیری بخاری های بزرگ در باغ به هیچ وجه توصیه نمی شود.

توزیع بخاری در باغ یکنواخت و تقریبا به ازای هر دو درخت یک بخاری ( 120-100 بخاری در هکتار) نصب شود.

در قسمتی که باد سرد وارد باغ می شود از بخاری های بیشتری استفاده کنیم و این بخاری ها را زودتر از سایر بخاری ها روشن کنیم.

استفاده از دستگاه مولد باد :

دستگاه مولد باد با چرخش پروانه های خود لایه وارونگی رو به هم می زنه و هوای گرم بالای لایه وارونگی رو به پایین هدایت می کند در سرمازدگی بهاره یا تشعشعی بسیار موثر می باشد  که در نتیجه به هم زدن لایه وارونه  و انتقال هوای گرم به پایین باعث خارج شدن هوای سرد مجاز گیاه شده ودر نتیجه از بروز سرمازدگی در باغات پیشگیری می نماید

استفاده از دستگاه چاهک معکوس

این دستگاه با چرخش پروانه داخل خود هوای سرد تجمع یافته در سطح باغ  را رو به لایه بالایی پرتاب می کند. بدین ترتیب که  كه با چرخش پروانه اي در داخل يك چاهك فلزي  يا سيماني هواي سرد تجمع يافته در سطح باغات را به لايه هاي بالايي و خارج از تاج درختان حركت ميدهد. بنابر این با خروج هوای سرد از سطح باغ و تاج درختان از بروز سرما پیشکیری به عمل می آید چرخش پروانه با نیروی پی تی اوPTO تراکتور انجام میشه.

این دستگاه در اراضی گود و چاله های سرمایی کارایی دارد.

استفاده از بخاری متحرک باغی یا دراگون

. این دستگاه در پشت تراکتور نصب میشه. يک پروانة سانتريفيوژی هم در اين بخاری تعبيه شده است که هوای گرم شده را به صورت افقی و در جهت عمود بر مسير حرکت تراکتور به بيرون می‌دهد .  دمای هوای گرم شده در بخاری که به بيرون دميده می‌شود, در حدود C°100 باشد .در هنگام کار, جريان هوای گرم تا فاصلة 50 تا 75 متری از دو طرف تراکتور می‌رسد. تراکتور به گونه‌ای در امتداد رديف‌های کاشت حرکت می‌کند که در هر مسير رفت و برگشت, فضای ناحية تحت پوشش بخاری با فضای گرم‌شده در مسير قبلی هم‌پوشانی داشته باشد.

استفاده ازدستگاه اتوپلار باغی ثابت

يک روش برای جايگزينی انرژی از دست رفته از گياه در شب‌های يخبندان, سوزاندن توده‌های سوخت (جامد, مايع يا گاز) در انواع مختلف بخاری‌هاست.

یک نمونه از این بخاری ها بخاری های ثابت اتو پلار باغی بوده که به صورت خودکار و کاملا اتوماتیک که با توجه به دمای بحرانی که تنظیم می کنید ، دستگاه شروع به کار می کند. این دستگاه هوای سرد را از دهانه بالا مکش کرده و در قسمت کوره هرمی شکل به صورت ۳۶۰ درجه از طریق چهار دهانه کانال خروجی زیر دستگاه تا شعاع ۵۰ متر پرتاب می کند. نوع سوخت گازوییل و نیاز به برق سه فاز دارد