سیمای شهرستان سربیشه
آشنائی با سربیشه:
.در كتابهاي تاريخي بهارستان ، نزهه القلوب و معجم البلدان از سربيشه و مومن آباد و نهارجان اسم برده شده است و مساجد و آثار كهنه شهر مورد توجه سياحان قرار گرفته است . به نقل از مرحوم آيت ا... آيتي در كتاب بهارستان سربيشه شهري است قديمي كه قبل از اسلام مردم آن زرتشتي بوده اند و در كتاب نزهه القلوب اثر حمدا... مستوفي ازر آن ياد شده است وي در اين كتاب مي گويد ابوبكر علي ابن الحسن قهستاني ممدوح فرخي سيستاني از اين شهر بوده كه در شمار علما و ادباي عصر سلطان محمود غزنوي به حساب مي آمده است . در وجه تسميه شهر سربيشه گفته شده است چون زمين قسمت جنوب شهر آبخيز و سرسبز بوده و شهر در مدخل اين محل قرار داشته است به آن سربيشه گفته اند اقوال ديگري نيز گفته شده از قبيل سرد بيشه كه بدليل سردي هوا به اين نام معروف بوده و به مرور زمان حرف ‹‹د›› حذف شده است .
جاذبه های گردشگری:
الف -زيارتگاه ها واماكن مذهبي :
در اين شهرستان چندين بقعه مباركه متعلق به امامزادگان وجود دارد كه مشهورترين بقاع متبركه اين شهرستان عبارتند از :
- آستانه مباركه بي بي زينب خاتون (س) : واقع در روستاي كاهي بخش مود در 52 كيلومتري شهرستان سربيشه و در بخش مود در مجاورت روستاي كاهين واقع گرديده است . از شجره نامه اين بانوي بزرگوار اسناد و مداركي در دست نيست ولي طبق اعتقاد شديد مردم و آنچه در كتاب بهارستان مرحوم آيتي آمده است اين بانوي مخدره دخت امام موسي كاظم (ع) مي باشد . مزار كاهي از مشهورترين بقاع متبركه در سطح استان خراسان جنوبي است كه به دليل ارادت ويژه مردم و ديدن كرامات متعدد از اين امامزاده بزرگوار كه شرح برخي در كتاب بهارستان آمده است و همچنين به جهت آب و هواي مطبوع و منطقه سياحتي و تفريحي ، همه روزه پذيراي خيل عظيمي از زوار محترم مي باشد .
- مزار سيد حامد علوي : واقع در روستاي چنشت ، دهستان نهارجان بخش مود ، در فاصله 60 كيلومتري سربيشه و 8 كيلومتري مزار كاهي قرار دارد . اين امازاده بزگوار طبق اعلام مركز پژوهشهاي آستان قدس رضوي با چهار واسطه به امام جعفر صادق (ع) مي رسد كه عبارتند از : احمد(الحامد لله)- محمد- حمزه (ابويعلي)- محمد(الحجازي الصوفي)
- اسحاق الموتمن-امام صادق عليه السلام . اين بقعه متبركه همچنين به دليل مجاورت در غارهاي تاريخي روستاي چنشت و قرار داشتن در منطقه نمونه گردشگري مورد توجه ارادتمندان و علاقمندان مي باشد كه در سالهاي اخير به دليل آسفالت شدن راه روستاي چنشت بر تعداد زائرين اين امامزاده جليل القدر افزوده شده است .
- قدمگاه حضرت ابوالفضل(ع) : اين قدمگاه كه در فاصله 25 كيلومتري از شهر سربيشه و در حاشيه جاده اسديه قرار دارد و در مجاورت روستاهاي زولسك و دهنه چاه مي باشد . و به جهت انتساب به قمر بني هاشم حضرت ابوالفضل العباس عليه السلام مورد احترام و اعتقاد خاص مردم منطقه مي باشد . از تاريخچه و شجره اين مكان مقدس مدارك دقيقي در دست نيست ولي طبق اعتقادات مردم و آنچه كه سينه به سينه از نسلهاي قبل منتقل شده ، مشهور است كه فردي ساده و متدين پس از اينكه سه مرحله ، فردي بزرگوار (به روايتي حضرت ابوالفضل عليه السلام ) را در خواب مي بيند كه مكاني با ويژگيهاي خاص در همان منطقه به او نشان مي دهد كه مورد احترام وي بوده است . ايشان نيز پس از جستجوي زياد همان مكان را با همان ويژگيها پيدا نموده و به مرور زمان به مكاني مقدس منتسب به حضرت ابوالفضل عليه السلام مبدل مي گردد كه امروزه پذيراي تعداد زيادي زائر و ارادتمند به ساحت مقدس اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام مي باشد .
- مزار درويش غلام علي : در روستاي شيرگ ، دهستان مومن آبد بخش مركزي و در فاصله 8 كيلومتري شهر سربيشه قرار دارد .
- مزار سلطان بيدار : واقع در روستاي دهك ، دهستان مومن آباد بخش مركزي سربيشه .
- مزار سيدنا الحسين : در ناحيه دهك قراردارد.
- مزار سبز پوش : واقع درروستاي مزار ، دهستان مومن آباد بخش مركزي سربيشه .
- مزار گل بانگ خراسان : واقع در روستاي بركوه ، دهستان مومن آباد بخش مركزي و در فاصله 12كيلومتري از شهر سربيشه قرار ادارد . در بين مردم منطقه مشهور است كه در جنگي كه بين مردم روستا و افراد ظالم و زورگو رخ داده و مردم تحت فشار و قتل و غارت قرار داشته اند ، از همان مكان كنوني مزار در دامنه كوه نوري ساطع شده و نوايي نيز شنيده مي شود . لذا مردم به آنجا پناه مي برند و از شر دشمن ايمن مي گردند . به همين جهت آنجا به مزار و زيارتگاهي تبديل مي شود .
- مزار پير سنگ : واقع در روستاي گوريد ، دهستان مومن آباد بخش مركزي .
- مزار بي بي زينب خاتون : واقع در روستاي گزدز ، دهستان مومن آباد بخش مركزي سربيشه .
- زيارتگاه خواجه مراد : واقع در روستاي خواجه مراد ، دهستان درح بخش مركزي .
- زيارتگاه سبز پوش سربيشه : واقع در روستاي ماهيرود ، دهستان درح بخش مركزي سربيشه .
- مزار سر بريده : واقع در روستاي فال ، دهستان نهارجان بخش مود سريشه .
- مزار : واقع در روستاي حسين آباد گواهي ، دهستان مود بخش مود سربيشه .
- زيارتگاه سيد معصوم : واقع در روستاي شواكند ، دهستان مود بخش مود سربيشه .
ب- ديدني ها و آثار تاريخي :
از جمله آثار و ابنيه تاريخي وجود قلعه ها و غارهاي مختلف در اين شهرستان مي باشد كه قدمت آنها به صدر اسلام و حتي قبل از آن مي رسد . به روايتب در جنوب شهر سربيشه شهري قديمي به نام ‹‹كن كن ›› وجوود داشته است كه قدمت آن به 6 هزار سال پيش از ميلاد مسيح مي رسد . از جمله ديدني ها و آثار تاريخي شهرستان مي توان به موارد زير اشاره نمود :
- مسجد گنجي سربيشه : مسجد گنجي سربيشه كه در حال حاضر به مسجد امام حسين (ع) شهرت دارد ، در حاشيه خيابان مطهري سربيشه واقع شده است .
- مسجد بزرگ سربيشه : مسجد بزرگ سربيشه كه در حال حاضر مسجد چهارده معصوم ناميده مي شود در خيابان مطهري در كوچه شهيد رجبي مقابل مدرسه طالقاني واقع شده است .
- قلعه كهنه سربيشه .
- مسجد پخت : در روستايي به همين نام و در دامنه رشته كوه باقران قرار دارد .
- مسجد چهكندوك : در روستاي چهكندوك درفاصله حدود 5 كيلومتري جنوب شرقي سربيشه قرار دارد.
- تپه چهكندوك : تپه چهكندوك كلاته سليمان در شهرستان سربيشه روستاي چهكندوك واقع است .
- قلعه چهكندوك : قلعه چهكندوك در شهرستان سربيشه روستاي چهكندوك در 5 كيلومتري جنوب شرقي سربيشه واقع است .
- قبرستان هريوند : قبرستان موسوم به گبرها در نزديكي روستاي هريوند قرار دارد .
- مدرسه مود : در داخل شهر مود از توابع شهرستان سربيشه قرار دارد .
- باغ و عمارت مود : باغ – قلعه مود به لحاظ مكاني در شهر مود و در فاصله 22 كيلومتري سربيشه قرار دارد .
- قلعه قلاع مود : در فاصله حدود دو كيلومتري غرب شهر مود و نزديكي سمسول آباد بخش مركزي بيرجند قرار دارد .
- قلعه كهنه مود : قلعه كهنه مود در داخل شهر مود بر فراز تپه اي واقع شده است .
- رباط كوهك رود بالا : رباط مزبور در حدود سي كيلومتري سربيشه در امتداد جاده آسفالته بيرجند –زاهدان و در 2 كيلومتري آبادي كوهك رود بالا واقع شده است .
- قلعه اسفزار : اين قلعه بر فراز تپه اي مشرف به روستاي اسفزار واقع است .
- قلعه فال : در روستاي فال از دهستان نهارجان بخش مود قرار دارد .
- محوطه ته كندوك كلاته سليمان .
- سنگ نگاره روستاي بيژائم : مجموعه نگاره هاي سنگي بيژائم در جنوب روستاي بيژائم شهرستان سربيشه مشرف بر مزارع روستا حك شده اند .
- خانه ياوري سربيشه : خانه موسوم به ياوري بر فراز تپه اي بلند در بخش شرقي شهر سربيشه و در جوار قلعه كهنه سربيشه قرار دارد .
- غار چنشت : در دامنه كوهي مشرف به روستاي چنشت در دهستان نهارجان بخش مود و در 45 كيلومتري شهرستان سربيشه واقع شده است .
- غار چهل چاه : در مجاورت غار چنشت در روستاي چنشت قرار دارد .
- غار چهل دختر : در سال 1374 در دامنه كوهي به نام چهل دختر در نزديكي روستاي كوچك كلاته آخوند كه از سنگهاي آهكي شكل گرفته است كشف شد .
- غار برادو.
- روستاي ماخونيك : در دهستان درح و در بخش مركزي سربيشه در منطقه اي كوهستاني و در دامنه جنوبي كوه ماخونيك و در فاصله 80 كيلومتري شهر سربيشه واقع شده است .اين روستا جزء هفت روستاي شگفت انگيز كشور است .
- روستاي چنشت : در 25 كيلومتري مود و60 كيلومتري سربيشه قرار دارد .
- سنگ نگاره تنگل استاد : در 3 كيلومتري روستاي چنشت واقع است .
ج- چشمه هاي آب معدني :
چشمه آب گرم علم آباد : در شمال خاوري شهرستان و از شكاف سنگ هاي آتشفشاني از نوع آندزيت بازالت از زمين خارج مي شود .
چشمه آب ترش : در شمال شهرستان سربيشه از شكاف سنگهاي آندزيت بازالت از زمين خارج مي شود .
آبگرم گندگان : در 12 كيلومتري سربيشه واقع است .
چشمه آب معدني تناك : در روستاي تناك از بخش مود شهرستان سربيشه قرار دارد .
چشمه آب معدني سياه دره : آب معدني سياه دره جنب كلاته سليمان (بخش مود شهرستان سربيشه ) واقع است كه آب آن به رنگ سبز كامل است
آب وهوا:
سربيشه در طول جغرافيايي 59 درجه و 48 دقيقه و عرض جغرافيايي 32 درجه و 34 دقيقه واقع است . بلندترين نقطه حوزه آبريز دشت سربيشه در كوه بندر واقع است و از سطح دريا 2787 متر و پايين ترين نقطه در محل خروجي دشت قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دريا 1550 متر مي باشد .آب و هواي شهرستان بري از نوع گرم و خشك است . حداكثر و حداقل مطلق درجه حرارت هوا در ايستگاه هواشناسي سريبشه 38+ و 23- درجه سانتيگراد گزارش شده است . متوسط بارندگي در ايستگاه مزبور رقم 228 ميلي ليتر در سال را نشان مي دهد . در ارتفاعات ميزان بارندگي به مراتب بشتر است .حداكثر عمق چاههاي عميق در اين منطقه 150 متر ، متوسط عمق 92 متر ، حداكثر دبي لحظه اي 73 ليتر در ثانيه و متوسط دبي 30 ليتر در ثانيه است .حداكثر دبي لحظه اي قناتهاي شهرستان 50 و متوسط دبي لحظه اي 9 ليتر در ثانيه مي باشد . جريان آب از شمال به جنوب و عمق برخورد به سطح آب زير زميني از 4 متر (در مدخل خروجي) تا 90 متر در ارتفاعات تغيير مي كند
موقعیت جغرافیایی:
شهرستان سربيشه به مركزيت شهر سربيشه با مساحتي معادل 8251 كيلومتر مربع در شرق ايران ، حاشيه شمال شرقي دشت لوت و در جنوب شرقي شهرستان بيرجند و در محور بين المللي بيرجند-زاهدان واقع گرديده است كه از شمال و غرب به شهرستان بيرجند و از جنوب به شهرستان نهبندان و از شرق به كشور افغانستان محدود بوده و طول مرز مشترك آن با كشور افغانستان حدود 110 كيلومتر مي باشد .شهر سربيشه در فاصله 66 كيلومتري بيرجند ، مركز استان خراسان جنوبي و 533 كيلومتري مشهد ، مركز استان خراسان رضوي و 395 كيلومتري زاهدان مركز استان سيستان و بلوچستان واقع گرديده است .
مساحت شهرستان سربیشه 8 هزار و 251 کیلومتر مربع است. این شهرستان حدفاصل 32 درجه و دو دقیقه عرض شمالی تا 32 درجه و 56 دقیقه عرض جنوبی و 59 درجه و 56 دقیقه طول شرقی تا 59 درجه و 13 دقیقه طول غربی و 15 درصد از مساحت خراسان جنوبی را به خود اختصاص داده است.این شهرستان از شمال با درمیان، جنوب با نهبندان، شرق با کشور افغانستان و از غرب با بیرجند مرز مشترک دارد. منابع آبی این شهرستان، دارای 819 رشته قنات، 193 حلقه چاه کشاورزی و 133 رشته چشمه است. مجموع دبی آب استحصالی سربیشه 6 هزار و 992 لیتر بر ثانیه است، میزان آب در دسترس بخش کشاورزی این شهرستان 220.5 میلیون متر مکعب در سال است. جمعیت این شهرستان 39 هزار و 461 نفر و جمعیت شهری 9 هزار و 541 نفر است.میزان آب در دسترس بخش کشاورزی این شهرستان 220.5 میلیون متر مکعب در سال است.