همچون نگینی بر رکاب انگشتر کشاورزی خراسان جنوبی آن هم پس از دو دهه قهر طبیعت همچنان می درخشد و با چتری از شکوفه های زرد در فصل بهار و دانه های به تسبیح کشیده سرخ در پاییز هنگام برداشت، عرصه های کشاورزی این دیار تشنه و در حسرت باران را زنده نگه داشته است و حیات را به زمین های کشاورزی که در آتش خشکسالی به تلی از خاکستر مبدل شده بازگردانده است.

صحبت از تنها محصول جهانی خراسان جنوبی زرشک، این یاقوت هایی است که سبب شده تا تنها مایه امید کشاورزان در این برهه ای باشد که خست آسمان بیش از پیش شدت و حدت یافته است.

این روزها اگر به هر نقطه ای از عرصه های کشت و کار خراسان جنوبی به ویژه محصولات سردرختی و گندم زارهای آبی و دیمی سر بزنی با صحنه های بسیار دل خراشی از تاریخ عصر حاضر کشاورزی این خطه از این ایران زمین مواجه می شوی که کبریت خشکسالی همه را به آتش کشیده وتنها بقایای بازمانده از این هجوم بی محرمانه طبیعت درختان خشکیده چند صدساله و زمین های بی باری ست که دل هر رهگذری را به شدت به درد می آورد.

اما آنچه در این میان کور سوی امیدی ست برای روستاییانی که هنوز کوله هجرت را بر دوش نکشیده اند و حاشیه شهرها را برای سکونت برنگزیده اند همین درختان زرشکی ست که متناسب با اقلیم خراسان جنوبی روز به روز توسعه یافته اند و جای محصولات پر آب بر را در زیست بوم کشاورزی خراسان جنوبی گرفته اند.

اکنون که فصل برداشت تک محصول جهانی خراسان جنوبی یعنی زرشک فرا رسیده به هر نقطه ای از نقاط زرشک خیز استان که سر بزنی آن چه در قاب چشمانت قرار می گیرد تابلوهای بی نظیری از باغ های یک دست سرخ رنگ این یاقوت های زیبا است که بر رکاب انگشتری کشاورزی خراسان جنوبی می درخشد.

شاید اگر تاب آوری این تک محصول جهانی خراسان جنوبی نبود دیگر این استان هم حرفی برای گفتن در ایران و جهان آن هم در عرصه کشاورزی نداشت.

به همین واسطه قرار است 20 مهرماه خراسان جنوبی میزبان مهمانانی در سطوح مختلف برای برگزاری جشنواره ملی زرشک در قطب تولید آن در ایران وجهان باشد که برگزاری رخ دادی چون این جشنواره به طور حتم رهاوردهایی برای زرشک کاران و صنعت زرشک کاری و از همه مهم تر صدور این تک محصولی جهانی استان در پی خواهد داشت چرا رزق و روزی 50 هزار خانوار بهره بردار خراسان جنوبی ازراه تولید این محصول تامین می شوند و همه چشم ها به برگزاری این جشنواره و تکان خوردن بازار زرشک دوخته شده است.

قدران پایه گذاران

همه زرشک کاران نیز قدردان آنان که دوو نیم قرن قبل، پایه های این تک محصول جهانی را در کشاورزی خراسان جنوبی بنا نهادند هستند و می گویند: حاضریم تیغ های تیز این درختان را به جان بخریم اما بدانیم که در پایان سال دسترنجی داریم از این همه زحمت کشید.

همه به این دلیل به توسعه وگسترش این یگانه محصول جهانی خراسان جنوبی روی آورده اند که نیاز کمی به آب دارد.

اما گلایه اغلب آن از این است که چون بیشترشان مکانی برای خشک کردن ندارند مجبورند محصولی که یک سال درمیان میوه می دهد را به بهای اندک به دلالان و واسطه ها بفروشند.

ثبات قیمت می خواهیم

آن هایی هم که بارگاه های زرشک خشک کنی دارند از نبود ثبات در قیمت این محصول و بالا و پایین شدن آن گله مند هستند چرا که مجبورند در نهایت زرشک را برای این که دچار آفت نشود به دلالان با قیمت کم و به صورت مدت دار بفروشند.

به گفته اغلب آن ها همیشه برد با واسطه ها در خرید این محصول بوده و زیان و ضرر اصلی متوجه زرشک کار شده است چرا که گاهی وقت ها قیمت این محصول به حدی پایین است که حتی هزینه های آن را پاسخ نمی دهد و مجبورند گاهی از جیب خود هزینه ها را متقبل شوند.

خواسته زرشکاران

خواسته اغلب زرشک کاران از متولیان امر به ویژه در آستانه برگزاری جشنواره ملی زرشک خراسان جنوبی این است که این یگانه محصول جهانی استان دارای ثبات قیمت باشد و دیگر این که زنجیره های فراوری آن در استان آن هم با حمایت از سرمایه گذاران این عرصه فراهم شود تا حداقل ارزش افزوده تولید زرشک نصیب آنانی شود که زحمت اصلی را متقبل می شوند و تیغ های تیز زرشک را به جان می خرند.

به گفته آن ها طی این سال ها گام های زیادی برای بهره وری بیشتر از این محصول و این که سود اصلی نصیب زرشک کار شود از سوی متولیان امر برداشته شده است اما هنوز تا رسیدن به سر منزل مقصود راه بسیاری است چرا که در زمینه فراوری و بهره وری از این محصول پا را فراتر از بسته بندی و تولید آب زرشک و... نگذاشته ایم.

آن ها برگزاری رخ دادهایی چون جشنواره ملی زرشک را برای شناساندن این محصول به ایرانیان و جهانیان بسیار لازم و ضروری می دانند وبر این باورند تا ابتدا شناخت ایجاد نشود نمی شود ادامه راه که همان فراوری و صدور به دیگر نقاط جهان و بهره وری از آن برای دیگر مصارف باشد را پیمود.

تورهای گردشگری مزرعه

برخی نیز خواستار برگزاری تورهای گردشگری مزرعه که یکی از پر طرفدارترین تورهای گردشگری در دنیا ست برای محصولات خاص خراسان جنوبی چون زرشک هستند تا هم هموطنان ایرانی و هم گردشگران و تجار خارجی با این تک محصولی جهانی استان بیش از پیش آشنا شوند و زمینه ها حضور علاقمندان به سرمایه گذاری در این محصول و دیگر محصولات مزیت دار خراسان جنوبی چون زعفران و عناب را فراهم آوردند.   

دکتر «مهدی جعفری» رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی نیز به عنوان متولی برگزاری جشنواره ملی زرشک در مورد توانمندهای استان در این زمینه توضیح می دهد که با توجه به تولید ۹۸ درصد زرشک کشور در خراسان جنوبی و اهمیت این محصول، بر آن شدیم تا جشنواره ملی زرشک را برگزار کنیم.

وی با بیان این که زمان برگزاری این جشنواره ۲۱ تا ۲۷ مهر در پنج شهرستان بیرجند، درمیان، زیرکوه و قاین و سربیشه  است می افزاید: برگزاری جشنواره ملی زرشک که در ابعاد گسترده در نظر گرفته شده است، به طوری که این جشنواره در قالب ۹ کمیته استانی و پنج کمیته شهرستانی ذیل شورای سیاستگذاری جشنواره با ریاست استاندار و دبیری سازمان جهاد کشاورزی آغاز به کار کرد.

آغاز جشنواره در برزگترین باغ خاورمیانه

به گفته وی افتتاحیه این جشنواره ۲۱ مهرماه در بزرگترین باغ خاورمیانه زرشک با ۲۰ کیلومتر طول و عرض ۷۰۰ متردر زهان زیرکوه و اختتامیه این جشنواره‌ در بیرجند با حضور مقامات عالی اجرایی و علمی کشور، سفرا، خبرنگاران خارجی و داخلی و حضور ظرفیت‌های گردشگری، فرهنگی و هنری کشور با هدف شناساندن زرشک به مردم ایران و دنیا برگزار می‌شود.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی تصریح می کند: خراسان جنوبی دارای رتبه یک سطح زیرکشت دائمی زرشک در جهان بوده و زرشک خراسان جنوبی قدمتی ۲۵۰ ساله دارد.

همچنین ۳۸ هزار خانوار در استان به‌صورت مستقیم تولیدکننده زرشک هستند و ۵۰ هزار خانوار مستقیم و غیرمستقیم از این محل امرار معاش می‌کنند.

افزون براین شهرستان های قاینات، زیرکوه، درمیان و بیرجند بیشترین تولید زرشک خراسان جنوبی را به خود اختصاص داده‌اند و ارزش ریالی محصول زرشک خراسان جنوبی ۴ هزار میلیارد تومان برآورد شده است.

داشته های صنعت فراوری

جعفری با اشاره به فعالیت ۲۵ واحد بسته بندی زرشک با ظرفیت ۹ هزار و۶۹۰ تن در سال، می گوید: همچنین هشت واحد فرآوری زرشک با ظرفیت ۴ هزار و۴۶۰ تن در سال و ۸۰۰ واحد بارگاه بهداشتی زرشک دارای مجوز در استان فعال هستند.

جعفری با بیان اینکه زرشک فقط یک محصول کشاورزی نیست، می افزاید: در واقع زرشک باید درحوزه‌های گردشگری، فرهنگ و هنر و بقیه حوزه‌ها به عنوان یک ظرفیت استان مطرح شود.

کلنگ زنی شهرک تخصصی زرشک

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با اشاره به اهداف برگزاری جشنواره ملی زرشک در استان، ادامه می دهد: از جمله اهداف این جشنواره معرفی زرشک، ، افزایش تقاضا و قیمت این محصول و کمک به معیشت کشاورزان، ایجاد دغدغه بین مسئولان به منظور حمایت از این محصول ارزشمند و غیره است.

وی یادآور می شود: معرفی زرشک به ایرانیان و سراسر دنیا، کمک به معیشت و فروش محصولات زرشک به صورت تره بار، کمک به افزایش قیمت فروش با افزایش تقاضا، ایجاد شور و نشاط و امید بین زرشک کاران استان، ایجاد دغدغه در بین مسئولان استان برای حمایت از زرشک‌کاران و تاکید بر نفش هویتی زرشک در معرفی خراسان جنوبی از دیگر اهدافی است که در جشنواره ملی زرشک به دنبال آن هستیم.

همچنین در حاشیه برگزاری این جشنواره برنامه‌های مختلفی از جمله جشن فرهنگ سرا، همایش علمی، استارتاپ زرشک، نمایشگاه‌های مرتبط و دانش بنیان، تورهای گردشگری، رویداد شعر زرشک و کلنگ زنی شهرک تخصصی زرشک با حضور مسئولان کشوری و سفرا اجرا می‌شود.

ثبت روز ملی زرشک در تقویم

وی یکی دیگر از برنامه های پیش بینی شده، ارائه محصول زرشک استان در حاشیه جام جهانی قطر و در قالب یک نمایشگاه است اعلام می کند و می افزاید:

یکی از خواسته ها و پیشنهادهای مهم نیز، ثبت ۱۵ مهرماه به عنوان روز ملی زرشک در تقویم رسمی کشور است.

همچنین استفاده از ظرفیت و زیرساخت‌های همه نهادها، نقش آفرینی بخش خصوصی، ایجاد دبیرخانه دائمی جشنواره ملی زرشک، هموار کردن ساختارهای ملی و توجه به ارکان اقتصاد، فرهنگ، رسانه و علمی و نوآوری در برنامه‌های جشنواره ملی زرشک از جمله مهم‌ترین راهبردهاست.

یک پژوهشگر گیاهان دارویی در خراسان جنوبی که 35 است در این حوزه به تحیقق و پژوهش مشغول است و 38 جلد کتاب و 50 مقاله و ثبت یک اختراع جهانی در حوزه فراوری عناب را در کارنامه دارد هم این است، با این که محصولاتی چون زرشک خاص خراسان جنوبی است اما با ابراز تاسف نه ایرانیان آن را می شناسند و از خواص آن آگاهی دارند و نه خارجی ها چندان با این یگانه محصول جهانی آشنایی دارند.

مهندس «پویان» ادامه می دهد: همین شناخت کافی نداشتن از این تک محصول مزیت دار خراسان جنوبی سبب شده است تا تولیدکنندگان زرشک با مشکلات بسیاری مواجه باشند.

دیگر این که  باید تعاونی بزرگی تشکیل شود و محصول تولیدی زرشک کاران را از آن ها  خریداری کند تا زرشک کار دغدغه فروش محصولش را نداشته باشد.

تعاونی قدرتمند خرید نداریم

وی با بیان این که نبود یک تعاونی قدرتمند برای خرید زرشک سبب شده تا اغلب زرشک کاران محصولشان را به واسطه ها بفروشند تا سود اصلی نصیب دلالان شود، می افزاید: هرچند دلالان  هم خود در این وضعیت بی سروسامان تنها محصول مزیت دار جهانی خراسان جنوبی یک موهبت برای زرشک کاران به حساب می آیند و گرنه باید محصولشان روی دستشان بماند و آفت بزند و بیش از پیش متضرر شوند.

موضوع دیگری که در این زمینه بسیارحائز اهمیت است و باید دولت در این زمینه پا به میدان بگذارد صدور این محصولات به بازار های جهانی است که در این زمینه نیز دچار نقص بوده و دولت هیچ گون اقدامی برای ورود این یگانه محصول خراسان جنوبی به بازار های بین المللی برنداشته، یعنی بازار یابی درستی انجام نداده است.

بهره گیری از شبکه های بازاریابی بین المللی

همچنین برای شناخت و بازاریابی بین المللی محصولاتی خاص چون زرشک لازم است از شبکه های ماهواره ای بهره گرفته شود که این اقدام هم کار دولت است.

به اعتقادمدیر مجتمع گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی برگزاری جشنواره ها، همایش ها و... برای شناساندن این محصول به متولیان امر در رده های مختلف بسیار تاثیرگذار است اما به شرط این که این نقیصه ها رفع شود و نه فقط برگزاری این گونه رویدادها برای ارائه بیلان کاری باشد.

مهندس «پویان» با بیان این که پژوهشگران و محققان دانشگاهی در زمینه تولید علم فراوری محصولات مزیت دار خراسان جنوبی تاکنون کم نگذاشته اند و اکنون علم  16 فراورده از این محصولات خاص استان تولید شده و نیاز است که این محصولات تولیدی وارد گردونه تولید شده تا به بازار عرضه شود.

 

«جواد قناعت»استاندار خراسان جنوبی هم در دیداری که با دست اندرکاران جشنواره زرشک استان داشت این طور بیان کرد که ابتدا باید برای جامعه تبیین کنیم که فلسفه جشنواره چیست و باید دید این جشنواره چه عایدی برای کشاورز و بخش خصوصی دارد؛ بنابراین تمام هدف گذاری‌ها باید به این سمت گرایش پیدا کند.

زرشک را به همه بشناسانیم

وی با بیان اینکه برنامه‌ها نباید صرف یک جشنواره برگزار شود، تصریح کرد: از برگزاری این جلسات اهدافی را دنبال می‌کنیم که شامل اهداف تخصصی در حوزه کشاورزی و اقتصادی است؛ در مجموع به دنبال این هستیم که زرشک را به خارج استان معرفی کنیم.

استاندار خراسان جنوبی با تاکید بر اینکه لازم است برخی از مهم‌ترین مشکلات زرشک کاران را پررنگ و به مدیران استانی و ملی معرفی کنیم، اظهار کرد: دنبال این هستیم که مشکلات را حل و فصل کرده و استان را معرفی کنیم.

قناعت با اشاره به اینکه یکی از اقدامات دعوت سفرا و مسئولان کشوری برای معرفی و شناخت استان و محصول زرشک است، ادامه داد: فلسفه برگزاری این جشنواره باید در اهداف آن و کمیته‌های مربوطه تبیین شود چراکه باید مخاطب را قانع کنیم که چه اهدافی از برگزاری جشنواره داریم.

وی با تاکید بر جذب گردشگران در کنار پرداختن به این جشنواره، افزود: باید از این فرصت بیشترین استفاده را ببریم و امری که مهم است تبیین فلسفه برگزاری جشنواره و پیگیری تخصصی و عمومی آن است.

چالش خرید توافقی

استاندار خراسان جنوبی به مشکلات زرشک کاران اشاره و بیان کرد: یکی از مشکلات جدی زرشک کاران بحث خرید توافقی است که در این راستا اقدامات خوبی توسط دولت سیزدهم دنبال شده اما کشاورزان در جریان کار نیستند.

قناعت با تاکید بر تبیین موضوع خرید توافقی، افزود: بار میکروبی بالای زرشک در زمان بهره برداری یکی دیگر از مشکلات است که لازم است در این راستا کشاورزان آموزش ببینند.

وی با بیان اینکه در خصوص برگزاری جشنواره باید از ظرفیت نهادها به خوبی بهره‌گیری شود، تصریح کرد: انجام تبلیغات وسیع در سطح استانی و ملی و بهره‌گیری از ظرفیت بخش خصوصی و برگزاری تورهای گردشگری از دیگر پیشنهاداتی است که باید مدنظر  قرار گیرد.